زمان تقریبی مطالعه: 8 دقیقه
 

طرق اثبات وجود خدا





قرآن کریم برای متنبه ساختن اذهان [راه [|راههایی]] رابرای اثبات وجود خدا ارائه کرده است.


۱ - راه نظر به نشانه‌ها و آیات خداوند



از نکته‌های برجسته در قرآن کریم پی بردن به وجود خدا از راه نظر کردن به آیات و نشانه‌های اوست. آیات و نشانه‌های خداوند بر دو گونه است:

۱.۱ - آیات آفاقی


آدمی با مشاهده موجودات عالم و دقت و تأمل در آن‌ها به حکم عقل درمی‌یابد که جهان مشهود با این نظم و نسق خاص نیاز به سازنده‌ای دارد. موارد ذیل را می‌توان از جمله نشانه‌های مزبور شمرد:
آسمانها و زمین: «اِنَّ فی خَلقِ السَّموتِ والاَرضِ... لاَیت لاُِولِی الاَلبب»، شب و روز، خورشید ، ماه و ستارگان: «هُوَ الَّذی جَعَلَ الشَّمسَ ضِیاءً والقَمَرَ نورًا... ما خَلَقَ اللّهُ ذلِک اِلاّ بِالحَقِّ یُفَصِّلُ الأیتِ لِقَوم یَعلَمون»، «هُوَ الَّذی جَعَلَ لَکمُ النُّجومَ لِتَهتَدوا بِها فی ظُلُمتِ البَرِّ والبَحر...»، آفرینش کوهها: «وهُوَ الَّذی مَدَّ الاَرضَ وجَعَلَ فیها رَوسِیَ واَنهرًا»، پیدایش ابر، باد و باران: «وما اَنزَلَ اللّهُ مِنَ السَّماءِ مِن ماء... و تَصریفِ الرِّیحِ والسَّحابِ المُسَخَّرِ بَینَ السَّماءِ والاَرضِ لاَیت لِقَوم یَعقِلون»، پیدایش رعد و برق: «هُوَ الَّذی یُریکمُ البَرقَ ویُسَبِّحُ الرَّعدُ بِحَمدِه...»، آفرینش دریاها: «هُوَ الَّذی سَخَّرَ البَحر...»، آفرینش سایه‌ها: «واللّهُ جَعَلَ لَکم مِمّا خَلَقَ ظِللاً...»، عالم گیاهان و میوه‌ها: «وهُوَ الَّذی اَنشَاَ جَنَّت مَعروشت وغَیرَ مَعروشت والنَّخلَ والزَّرعَ مُختَلِفًا اُکلُهُ والزَّیتونَ والرُّمّانَ مُتَشبِهًا وغَیرَ مُتَشبِه کلوا مِن ثَمَرِهِ اِذا اَثمَر...»، آفرینش ارزاق عمومی: «هَل مِن خلِق غَیرُ اللّهِ یَرزُقُکم مِنَ السَّماءِ والاَرض...» آفرینش پرندگان: «اَولَم یَرَوا اِلَی الطَّیرِ مُسَخَّرت فی جَوِّ السَّماء...»، زندگی برخی حیوانات؛ مانند زنبور عسل: «و اَوحی رَبُّک اِلَی النَّحلِ اَنِ اتَّخِذی مِنَ الجِبالِ بُیوتًا ومِنَ الشَّجَرِ ومِمّا یَعرِشون ثُمَّ کلی مِن کلِّ الثَّمَرت...»، جنبندگان روی زمین: «ومِن ءایتِهِ خَلقُ السَّموتِ والاَرضِ وما بَثَّ فیهِما مِن دابَّة...» و شکافتن دانه‌ها و هسته‌ها: «اِنَّ اللّهَ فالِقُ الحَبِّ والنَّوی...»

۱.۲ - آیات انفسی


قرآن‌کریم انسان را به تنهایی در برابر همه آیات دیگر خدا قرار داده است: «سَنُریهِم ءایتِنا فِی‌الاَفاقِ و فی اَنفُسِهِم حَتّی یَتَبَیَّنَ لَهُم اَنَّهُ الحَقُّ...» و انسان را به نظر کردن در این آیه یگانه خدا ترغیب کرده است: «وفی اَنفُسِکم اَفَلا تُبصِرون» راز این مطلب را در جامعیت انسان نسبت به سایر موجودات عالم می‌توان جستوجو کرد.
براساس آیات قرآن برخی از نشانه‌های انفس خداوند عبارت است از: آفرینش آدم از خاک: «ومِن ءایتِهِ اَن خَلَقَکم مِن تُراب...» و آفرینش نسل او از نطفه آمیخته: «اِنّا خَلَقنَا الاِنسنَ مِن نُطفَة اَمشاج...» که ماده‌ای مرده و بی‌جان و کم‌ارزش است، سپس تبدیل نطفه به عَلَقه (خون بسته) و علقه به مُضْغه (پاره گوشت) و مضغه به عظام (استخوان) و پوشاندن آن با گوشت: «ثُمَّ خَلَقنَا النُّطفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقنَا العَلَقَةَ مُضغَةً فَخَلَقنَا المُضغَةَ عِظمًا فَکسَونَا العِظمَ لَحمًا...» ، نعمت شنوایی و بینایی انسان: «... فَجَعَلنهُ سَمیعًا بَصیرا» و برخورداری وی از اعضایی مانند چشم، گوش و قلب: «وجَعَلَ لَکمُ السَّمعَ والاَبصرَ والاَفِدَة...»، زندگی خانوادگی او: «ومِن ءایتِهِ اَن خَلَقَ لَکم مِن‌اَنفُسِکم اَزوجًا لِتَسکنوا اِلَیها وجَعَلَ بَینَکم مَوَدَّةً ورَحمَةً...»، مرگ و حیات انسان: «هُوَ الَّذی اَحیاکم ثُمَّ یُمیتُکم ثُمَّ یُحییکم...» و خواب و بیداری وی: «ومِن ءایتِهِ مَنامُکم بِالَّیلِ والنَّهار...» و اختلاف انسانها در زبان و رنگ: «ومِن ءایتِهِ... واختِلفُ اَلسِنَتِکم واَلونِکم...»

۲ - خداشناسی از راه نظر به خود ذات



قرآن‌کریم پس از مطرح کردن آیات آفاقی و انفسی در ادامه آیه ۵۳ فصّلت می‌فرماید: آیا کافی نیست ه پروردگارت خود شاهد هر چیزی است: «... اَو لَم یَکفِ بِرَبِّک اَنَّهُ عَلی کلِّ شَیء شَهید» مفاد این بیان آن است که آیات گرچه خود راهی از راههای اثبات وجود خداست؛ ولی خداوندی که خود بر همه چیز شاهد و در همه جا مشهود است چه نیازی است که از راه آیات به وجود او پی برده شود، از این‌رو معصومان (علیهم‌السلام) بر شناخت ذات به ذات و شناخت دیگر موجودات به وسیله ذات تأکید کرده‌اند، چنان که امیر مؤمنان (علیه‌السلام) در دعای صباح به خدا عرض می‌کند: «یامن دل علی ذاته بذاته»
و در بحش الحاقی دعای عرفه منسوب به امام حسین (علیه‌السلام) آمده است: «أیکون لغیرک من الظهور مالیس لک» و حضرت امام سجاد (علیه‌السلام) در دعای ابوحمزه ثمالی به خدا عرض می‌کند: «بک عرفتک و أنت دللتنی علیک»؛ همچنین آمده است «اعرفوا الله بالله»
گفتنی است که می‌توان بین راههای یاد شده این‌گونه فرق گذاشت که در اثبات وجود خدا از راه نظر به آیات آفاقی راه و رونده و مقصد از هم جداست، زیرا رونده شخص ناظر است و راه، آیات آفاقی و مقصد، اثبات وجود خدا و از همین راه است که براهین امکان و حدوث و حرکت و نظم سامان می‌گیرد
[۱۲۰] اسفار، ج۶، ص۱۴.
؛ ولی در راه نظربه آیات انفسی، راه با رونده یکی است
[۱۲۱] اسفار، ج۶، ص۴۴.
و مقصد از آن دو جداست، و در راه نظربه خود ذات، مقصد و راه یکی است و رونده از آن دو جداست
[۱۲۲] اسفار، ج۶، ص۴۴.
که برهان صدیقین این‌گونه است.

۳ - پانویس


 
۱. بقره/سوره۲، آیه۱۶۴.    
۲. آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۹۰.    
۳. یونس/سوره۱۰، آیه۳.    
۴. ابراهیم/سوره۱۴، آیه۱۰.    
۵. رعد/سوره۱۳، آیه۲.    
۶. انبیاء/سوره۲۱، آیه۳۲.    
۷. عنکبوت/سوره۲۹، آیه۴۴.    
۸. عنکبوت/سوره۲۹، آیه۶۷.    
۹. روم/سوره۳۰، آیه۲۲.    
۱۰. غافر/سوره۴۰، آیه۵۷.    
۱۱. جاثیه/سوره۴۵، آیه۳.    
۱۲. ذاریات/سوره۵۱، آیه۴۷ -۴۸.    
۱۳. شوری/سوره۴۲، آیه۲۹.    
۱۴. بقره/سوره۲، آیه۱۶۴.    
۱۵. آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۹۰.    
۱۶. یونس/سوره۱۰، آیه۶.    
۱۷. فرقان/سوره۲۵، آیه۴۷.    
۱۸. روم/سوره۳۰، آیه۲۳.    
۱۹. نبأ/سوره۷۸، آیه۱۰- ۱۱.    
۲۰. یونس/سوره۱۰، آیه۵.    
۲۱. ابراهیم/سوره۱۴، آیه۲۳.    
۲۲. انعام/سوره۶، آیه۹۷.    
۲۳. انبیاء/سوره۲۱، آیه۳۳.    
۲۴. فاطر/سوره۳۵، آیه۱۳.    
۲۵. یس/سوره۳۶، آیه۳۸- ۴۰.    
۲۶. معارج/سوره۷۰، آیه۴۰.    
۲۷. فصّلت/سوره۴۱، آیه۳۷.    
۲۸. نوح/سوره۷۱، آیه۱۵- ۱۶.    
۲۹. مدثّر/سوره۷۴، آیه۳۲ -۳۵.    
۳۰. رعد/سوره۱۳، آیه۳.    
۳۱. نحل/سوره۱۶، آیه۱۵.    
۳۲. نحل/سوره۱۶، آیه۶۱.    
۳۳. نحل/سوره۱۶، آیه۸۱.    
۳۴. انبیاء/سوره۲۱، آیه۳۱.    
۳۵. فاطر/سوره۳۵، آیه۲۷.    
۳۶. فصّلت/سوره۴۱، آیه۱۰.    
۳۷. مرسلات/سوره۷۷، آیه۲۷.    
۳۸. غاشیه/سوره۸۸، آیه۱۷- ۱۹.    
۳۹. نبأ/سوره۷۸، آیه۶ ۷.    
۴۰. بقره/سوره۲، آیه۱۶۴.    
۴۱. اعراف/سوره۷، آیه۵۷.    
۴۲. روم/سوره۳۰، آیه۴۶.    
۴۳. روم/سوره۳۰، آیه۴۸.    
۴۴. فاطر/سوره۳۵، آیه۹.    
۴۵. نحل/سوره۱۶، آیه۶۵.    
۴۶. فرقان/سوره۲۵، آیه۴۸.    
۴۷. حجر/سوره۱۵، آیه۲۲.    
۴۸. سجده/سوره۳۲، آیه۲۷.    
۴۹. زمر/سوره۳۹، آیه۲۱.    
۵۰. واقعه/سوره۵۶، آیه۶۸-۷۰.    
۵۱. نبأ/سوره۷۸، آیه۱۴ -۱۶.    
۵۲. رعد/سوره۱۳، آیه۱۲ -۱۳.    
۵۳. روم/سوره۳۰، آیه۲۴.    
۵۴. نحل/سوره۱۶، آیه۱۴.    
۵۵. بقره/سوره۲، آیه۱۶۴.    
۵۶. فاطر/سوره۳۵، آیه۱۲.    
۵۷. جاثیه/سوره۴۵، آیه۱۳.    
۵۸. شوری/سوره۴۲، آیه۳۲ ۳۳.    
۵۹. لقمان/سوره۳۱، آیه۳۱.    
۶۰. اسراء/سوره۱۷، آیه۶۶.    
۶۱. نحل/سوره۱۶، آیه۸۱.    
۶۲. رعد/سوره۱۳، آیه۱۵.    
۶۳. فرقان/سوره۲۵، آیه۴۵ ۴۶.    
۶۴. انعام/سوره۶، آیه۱۴۱.    
۶۵. انعام/سوره۶، آیه۹۵.    
۶۶. نحل/سوره۱۶، آیه۶۷.    
۶۷. حجر/سوره۱۵، آیه۱۹ -۲۰.    
۶۸. شعراء/سوره۲۶، آیه۷ ۸.    
۶۹. فاطر/سوره۳۵، آیه۳.    
۷۰. روم/سوره۳۰، آیه۳۷.    
۷۱. روم/سوره۳۰، آیه۴۰.    
۷۲. روم/سوره۳۰، آیه۴۶.    
۷۳. هود/سوره۱۱، آیه۶.    
۷۴. ذاریات/سوره۵۱، آیه۵۸.    
۷۵. ملک/سوره۶۷، آیه۲۱.    
۷۶. سبإ/سوره۳۴، آیه۲۴.    
۷۷. ق/سوره۵۰، آیه۹ -۱۱.    
۷۸. عبس/سوره۸۰، آیه۲۴ -۳۲.    
۷۹. نحل/سوره۱۶، آیه۷۹.    
۸۰. انعام/سوره۶، آیه۳۸.    
۸۱. ملک/سوره۶۷، آیه۱۹.    
۸۲. نور/سوره۲۴، آیه۴۱.    
۸۳. نحل/سوره۱۶، آیه۶۸ ۶۹.    
۸۴. شوری/سوره۴۲، آیه۲۹.    
۸۵. نحل/سوره۱۶، آیه۶۶.    
۸۶. نحل/سوره۱۶، آیه۸۰.    
۸۷. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۲۱ -۲۲.    
۸۸. فاطر/سوره۳۵، آیه۷۹- ۸۱.    
۸۹. یس/سوره۳۶، آیه۷۱-۷۳.    
۹۰. زخرف/سوره۴۳، آیه۱۲- ۱۳.    
۹۱. جاثیه/سوره۴۵، آیه۳- ۴.    
۹۲. غاشیه/سوره۸۸، آیه۱۷.    
۹۳. انعام/سوره۶، آیه۹۵.    
۹۴. فصّلت/سوره۴۱، آیه۵۳.    
۹۵. ذاریات/سوره۵۱، آیه۲۱.    
۹۶. روم/سوره۳۰، آیه۲۰.    
۹۷. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۱۲.    
۹۸. انسان/سوره۷۶، آیه۲.    
۹۹. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۱۳.    
۱۰۰. سجده/سوره۳۲، آیه۸.    
۱۰۱. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۱۴.    
۱۰۲. قیامه/سوره۷۵، آیه۳۷-۳۹.    
۱۰۳. انسان/سوره۷۶، آیه۲.    
۱۰۴. سجده/سوره۳۲، آیه۹.    
۱۰۵. نحل/سوره۱۶، آیه۷۸.    
۱۰۶. ملک/سوره۶۷، آیه۲۳.    
۱۰۷. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۷۸.    
۱۰۸. احقاف/سوره۴۶، آیه۲۶.    
۱۰۹. روم/سوره۳۰، آیه۲۱.    
۱۱۰. جاثیه/سوره۴۵، آیه۲۶.    
۱۱۱. حج/سوره۲۲، آیه۶۶    
۱۱۲. شعرا/سوره۲۶، آیه۸۱.    
۱۱۳. بقره/سوره۲، آیه۲۵۸.    
۱۱۴. آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۵۶.    
۱۱۵. روم/سوره۳۰، آیه۲۳.    
۱۱۶. فرقان/سوره۲۵، آیه۴۷.    
۱۱۷. روم/سوره۳۰، آیه۲۲.    
۱۱۸. فصلت/سوره۴۱، آیه۵۳.    
۱۱۹. بحارالانوار، ج۳، ص۲۷۰.    
۱۲۰. اسفار، ج۶، ص۱۴.
۱۲۱. اسفار، ج۶، ص۴۴.
۱۲۲. اسفار، ج۶، ص۴۴.


۴ - منبع


دائرةالمعارف قرآن کریم برگرفته از مقاله الله.    






آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.